- اخبار ، اخبار سایت ، دفاع مقدس ، عملیات ها
- دوشنبه 9 فوریه 2015 - 12:02
عملیات کربلای ۵
عملیات کربلای ۵ بخشی از جنگ ایران و عراق موقعیت بصره تاریخ ۱۹ دی ۱۳۶۵ تا ۴ اسفند ۱۳۶۵ مکان بصره، جنوب عراق نتیجه پیروزی عراقی‌ها * پیشروی ایرانی‌ها متوقف شد. * محاصرهٔ بصره ناکام ماند. تغییرات قلمرو عراقی‌ها موفق به حفظ شهر بصره شد عملیات کربلای ۵ رمز عملیات «یا زهرا (س)» […]
| عملیات کربلای ۵ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از جنگ ایران و عراق | |||||||||
 موقعیت بصره |
|||||||||
|
|||||||||
| عملیات کربلای ۵ | |
|---|---|
| رمز عملیات | «یا زهرا (س)» |
| آغاز عملیات | ۱۳۶۵/۱۰/۱۹ |
| پایان عملیات | ۱۳۶۵/۱۲/۴ |
| جبهه | جنوبی |
| مکان عملیات | شلمچه – کانال ماهی |
| نوع تک | گسترده |
| فرماندهی | سپاه |
| سازمان عمل‌کننده |
سپاه |
| نبردکنندگان | |
|---|---|
 عراق |
 ایران |
| فرماندهان و رهبران | |
 صدام حسین ارتشبد ماهر عبدالرشید سپهبد ضیاءالدین جمال سرلشکر خلیل الدوری سرتیپ عبدالواحد شنان آل رباط سرتیپ ریاض طاها سرتیپ حسن یوسف سرتیپ ابراهیم اسماعیل سرتیپ حامد سلمان |
 اکبر هاشمی رفسنجانی محسن رضایی حسین خرازی ☠ سرهنگ علی صیاد شیرازی |
| ایستادگی | |
|---|---|
| ۴۰۰٬۰۰۰ چهار ارتش | ۵۸۷٬۰۰۰ نفر شامل ۶ لشکر ارتش و مابقی از نیروهای شبه‌نظامی بسیج |
| کشته‌شدگان و آسیب‌دیدگان | |
| ۲۰٬۰۰۰ نفر ۴۵ هواپیما |
۶۵٬۰۰۰ نفر مقادیر نامعلومی از تجهیزات نظامی |
| در حدود دومیلیون شهروند غیرنظامی جابجا شدند. | |
عملیات کربلای ۵ نام عملیاتی نظامی در جریان جنگ ایران و عراق می باشد که توسط نیروهای ایرانی با رمز «یا زهرا (س)» در محور شلمچه – کانال ماهی به صورت گسترده در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۶۵ به فرماندهی سپاه جهت فتح بصره شروع شد. هدف نهایی این عملیات تسخیر شهر بصره بود. این عملیات به دلیل شمار بسیار بالای تلفات و نیز خشونت جنگی فراوان بزرگ‌ترین درگیری در جنگ هشت‌ساله به شمار می‌رود. تلفات بسیار زیاد این عملیات مقدمه‌ای شد بر پایان جنگ ایران و عراق.
پیش‌درآمد
جنگ ایران و عراق هفتمین سال خود را سپری می‌کرد و هر دو طرف می‌کوشیدند تا رکود موجود را به نفع خود بر هم زنند. ایرانی‌ها شهر بصره را به عنوان شهری نفت‌خیز و پردرآمد هدف اصلی قرار داده بودند. تصور آن‌ها بر این بود که با سقوط بصره حکومت صدام حسین نیز سقوط خواهد نمود. از این رو برای بسیاری از سیاستمداران و نظامیان ایرانی تصرف این شهر نبرد آخر جنگ به شمار می‌رفت. تصرف این شهر می‌توانست نیروهای ایرانی را که طی عملیات والفجر ۸ فاو را به تصرف خود در آورده بودند از طریق زمینی به مابقی نیروهای ایرانی متصل نماید.
عملیات
در شب ۱۹ دی‌ماه ۱۳۶۵ عملیات توسط نیروهای سپاه از جنوب دریاچهٔ پرورش ماهی آغاز شد. همزمان بخش دیگری از نیروها توسط قایق‌های تندرو در غرب دریاچه پیاده شدند. نیروهای گارد ریاست جمهوری عراق به مقابله پرداختند که تلفات سنگینی برای هر دو طرف به بار آورد. ایرانی‌ها دو روز اول عملیات را صرف غلبه بر دو ستون دفاعی عراقی‌ها نمودند. آن‌ها با ستفاده از تانک‌های خود و همچنین با استفاده از تانک‌های غنیمت‌گرفته‌شده شروع به توپ‌باران بصره و سایر استحکامات عراقی‌ها کردند.
در روز پنجم عملیات، گارد مرزی عراق ارتباط خود را با یک سوم سنگربندی‌های خود از دست دادند. سرانجام در روز هشتم عراقی‌ها کانال جاسم را تخلیه کردند. نیروی هوایی عراق که در آن زمان برتری هوایی را از آن خود کرده بود به حمایت از نیروهای خود وارد عمل شد. با این حال موشک‌های زمین به هوای ساخت سوئد آر بی اس ۷۰ جدید که ایرانی‌های در آن زمان به‌تازگی و مخفیانه تهیه کرده بودند صدمات شدیدی به نیروی هوایی عراق وارد نمود. ایرانی‌ها توانستند ۵۰ تا ۶۰ جت جنگنده عراقی را ساقط کنند که این رقم ده درصد کل هواپیماهای نیروی هوایی آن زمان عراق را شامل می‌شد. با این روند برای مدتی نیروی هوایی تضعیف شده، ایران توانست مدت کوتاهی برتری هوایی را از آن خود کند. عراقی‌ها همچنین برای مقابله شروع به بمباران خطوط مواصلاتی ایران با سلاح‌های شیمیایی کردند. برای افزایش فشار عراق بسیاری از شهرهای نیمهٔ غربی ایران از جمله تهران، اصفهان، تبریز و قم را با بمب‌های معمولی بمباران نمودند. بمباران شهرهای ایران تلفاتی در حدود ۳٬۰۰۰ غیرنظامی در پی داشت (از جملهٔ این تلفات کشته شدن ۳۰ دانش‌آموز در حملهٔ هوایی به مدرسهٔ زینبیه در میانهٔ استان آذربایجان شرقی می‌باشد). برای مقابله ایران با موشک‌های دوربرد شهرهای مرکزی عراق را مورد هدف قرار داد که این حملات جان ۳۰۰ غیر نظامی عراقی را گرفت.
در روز ۲ بهمن ایرانی‌ها موج جدیدی از حملات خود را شروع نمودند که خطوط چهارم دفاعی عراقی را اشغال نموند و توانستند تا ۱۲ کیلوکتری بصره پیشروی کنند به‌طوری‌که ساختمان‌های شرق بصره از خطوط مقدم ایرانی قابل رؤیت بودند. تلویزیون دولتی ایران صحنه‌هایی از این پیشروی و دورنمای شهر بصره را از خطوط ایرانی به نمایش گذاشت. با این حال ایرانی‌ها نتوانستند بیش از این پیشروی کنند. توپخانه و موشک‌های میان‌برد ایرانی خسارات سنگینی را به شهر بصره وارد می‌آورد. نیروهای عراقی که خود را در اطراف شهر بصره می‌دیدند مجبور شدند بسیاری از شهروندان عراقی را به قسمت‌های شمالی عراق تخلیه کنند.
شرایط برای عراقی‌ها به قدری وخیم شده بود که صدام حسین با حضور در بین نیروهایش سرلشکر طالع خلیل رحیم الدوری از لشکر سوم را تنزیل درجه داده، از سمت خود برکنار کرد. او همچنین چندین تن از درجه‌داران رده‌پایین عراقی را به دلیل بازدهِ نظامی پایین توسط جوخه‌های اعدام تیرباران نمود. او سپهبد ضیاءالدین جمال فرمانده سپاه پنجم در شمال عراق را به فرماندهی لشکر سوم منصوب کرد. عراقی‌ها شروع به سربازگیری مجدد کردند و حتی سربازانی با سن ۱۵ سال را به استخدام ارتش در آوردند (عراق همواره استفادهٔ ایرانی‌ها از کودکان را در جنگ مورد انتقاد قرار می داد که البته تمامی جوانان و نوجوانانی که از طریق نیروی مردمی بسیج ایران اعزام شده بودند همه داوطلبانه بود.). فرمانده کل قوای ایران در آن زمان، اکبر هاشمی رفسنجانی، چندین بار در خطوط مقدم از نزدیک در جریان پیشروی‌ها قرار گرفت.
در هفتهٔ چهارم ایرانی‌ها در دریاچه‌های پرورش ماهی، جزیره‌های ام‌الطویل، رودخانهٔ جاسم و کانال آبیاری مستقر شده بودند. با این حال توان نظامی ایران مصروف شده بود و نبرد در این زمان به حالت واماندگی رسیده بود. عراقی‌ها توپخانهٔ خود را روی خطوط تأمین ایرانی‌ها متمرکز کرده بودند و به طور مؤثری این خطوط را توسط جنگ‌افزارهای عادی و شیمیایی بمباران می‌نمودند. ایرانی‌ها در درون سنگرهای کنده‌شده پناه گرفتند.
در بیستمین روز از شروع عملیات گارد ریاست جمهوری عراق وارد میدان نبرد شد. آن‌ها با استفاده از موجی از تسلیحات سنگین شامل تانک، توپخانه و بالگردهای توپ‌دار به خطوط ایرانی‌ها یورش بردند. لشکر سوم ارتش عراق از غرب دریاچه‌های پرورش ماهی حمله خود را آغاز نمود و سپس به سمت جنوب و رودخانهٔ جاسم متمرکز شد. همهٔ این حملات به همراه هجوم سنگین تجهیزات زرهی عراقی در روز سی‌ام از شروع عملیات خطوط ایرانی‌ها را در هم شکست.
از جمله کشته‌شدگان ایرانی این نبرد حسین خرازی می‌باشد. ایرانی‌ها تا آستانهٔ شکست خطوط عراقی‌ها و تا درواز‌ه‌های بصره پیش رفتند اما در نهایت مقاومت عراقی‌ها توانست تاب حملات ایران را بیاورد. با وجود تلفات بسیار سنگین و قصابی شدن نیروهای داوطلب ایران، آن‌ها توانستند به اندازه‌ای به بصره نزدیک شوند تا با توپخانهٔ سنگین آن را مورد هدف قرار دهند. فرماندهی عالی ایرانی‌ها اعلام نمود که آن‌ها ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک دشمن را در شلمچه به تصرف در آورده اند و توانسته اند ۸۱ تیپ و گردان عراقی، ۷۰۰ تانک و ۱٬۵۰۰ خودرو نظامی دشمن را منهدم کنند. آن‌ها همچنین اعلام کردند که ۸۰ هواپیمای عراقی را ساقط نموده و ۲۵۰ توپ ضدهوایی و ۴۰۰ قظعه تجهیزات زرهی دشمن را از بین برده اند. بر اساس اطلاعیهٔ ایرانی‌ها ۲۰٬۰۰۰ نظامی عراقی نیز در این عملیات کشته شدند. در مقابل عراق اعلام نمود ۶۵٬۰۰۰ نظامی ایرانی در جریان این درگیری‌ها جان خود را از دست داده اند.[۲]
پی‌آمد
پس از پایان عملیات ایران همچنان به حملهٔ توپخانه‌ای به بصره ادامه داد که در یکی از حملات واحد پتروشیمی در این شهر صدمه دید و نشت گازهای سمی بخشی از شهر بصره را فرا گرفت. نیروهای عراقی در مجموع ۲۰٬۰۰۰ کشته دادند عراقی‌ها بعدها تأیید کردند که ۵۰ تا ۶۰ هواپیمای جنگی را در این عملیات از دست دادند که برای مدت کوتاهی برتری هوایی را از آن نیروی هوایی تضعیف‌شدهٔ ایران نمود. بسیاری از شهروندان بصره از بیم حملات ایران این شهر را ترک کردند و جمعیت بصره از حدود یک میلیون نفر به صدهزار نفر کاهش یافت. نیروهای ایرانی ۶۵٬۰۰۰ نفر از نیروهای عمدتاً داوطلب بسیجی و سپاهی را از دست داد. تلفات گسترده در این عملیات، عملاً باعث شد تا نیروهای ایرانی بعد از این عملیات تا انتهای جنگ نتوانند تجدید قوا کنند. پس از این عملیات هیچ عملیات عمدهٔ دیگری از طرف ایران انجام نشد. بصره تا انتهای عملیات توکلنا علی الله توسط ارتش عراق در وضعیت نیمه‌محاصره باقی ماند.
فرمان آغاز عملیات کربلای ۵.[۱]:۷۵۵ هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ و حسن روحانی
رزمندهٔ ایرانی در حال شلیک با دوشکا در عملیات کربلای۵
تصویر ایستگاه فضایی بین‌المللی از بازمانده تحرکات و تدارکات جبهه‌های جنگ ایران و عراق در خاکریزهای نزدیک بصره که احتمالا به عملیات «کربلای ۵» ربط دارند.[۳]
