- اخبار ، یادداشت ، یادداشت سیاسی
- شنبه 28 می 2016 - 08:05
سیاست خارجی عربستان سعودی و مسئله حج
سایت مردم استان (ک و ب)- محمدرضا راسک: عربستان کشور مهم و تأثیر گذار منطقه خاورمیانه بوده و همواره کوشیده با استفاده حداکثری از موقعیت و ظرفیت های گوناگون خود در دنیای عرب جهان اسلام و در بعد منطقه ای و بین المللی نقش آفرینی کند و با تکیه بر پشتوانه عظیم مالی حاصل از […]
سایت مردم استان (ک و ب)- محمدرضا راسک:
از آغاز شکل گیری رسمی دولت پادشاهای عربستان سعودی در سال ۱۹۳۲ م بسط نفوذ و قدرت خاندان آل سعود به تمام بخش های کشور و ملاحظات امنیتی مرتبط با آن و اساس سیاست گذاری مهمترین عامل تعیین کننده سیاست خارجی عربستان بوده است. در همین راستا مهم ترین پایه و اساس سیاست گذاری خارجی ملک عبدالعزیز، بنیانگذار کشور پادشاهی عربستان سعودی ملاحظات امنیتی بوده است.
این رویکرد در سیاست خارجی در دوران پادشاهی فرزندان وی سعود، فیصل، خالد، فهد،عبدالله وسلمان نیز ادامه یافت، با این تفاوت که حوزه سیاست های امنیتی دولت عربستان سعودی از مجموعه شبه جزیره عرب فراتر رفت و به مناطق دیگری نظیر خلیج فارس، دریای سرخ، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، قفقاز، آفریقا و کل جهان عرب گسترش یافت. این رویکرد در دوران پادشاهی ملک سلمان نیز پا برجا خواهد بود و احتمال گسترش بیش از پیش میرود.
همچنین سیاست خارجی این کشور از ۱۹۵۳ م به بعد بیش از گذشته تحت تأثیر تحولات منطقه ای و جهانی قرار گرفت. از این رو می توان گفت که مهمترین ملاحظات حاکم بر سیاست خارجی عربستان سعودی که در دوره های مختلف استمرار داشته ملاحظات امنیتی و رانت نفتی بوده است.
مبانی، اهداف و اصول سیاست خارجی
موقعیت ژئوپلتیک و ممتاز عربستان سعودی و دسترسی این کشور به دریای سرخ، خلیج فارس، انرژی (نفت)، عامل اقتصادی، ساختار سیاسی، نظامی، فرهنگی، ایدئولوژی و عامل امنیت مهمترین عناصر تشکیل دهنده جهت گیری های سیاست خارجی عربستان سعودی است. این کشور در پی آن است تا به این وسیله خود را به عنوان یک قدرت توازن بخش منطقه ای معرفی کند که قادر به ایفای نقش حیاتی است.
میان سیاست های اعلامی و اعمالی سیاست خارجی عربستان سعودی تفاوت هایی مشاهده می شود. حسن همجواری و عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها، تقویت روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس و شبه جزیره عربستان حمایت از روابط با کشورهای عربی و اسلامی بر اساس منافع مشترک و دفاع از مسائل مربوط به آن، دنبال کردن سیاست عدم تعهد و ایجاد روابط همکاری با کشورهای دوست و ایفای نقش فعال در چارچوب سازمان های منطقه ای و بین المللی، از اصول و اهداف سیاست خارجی عربستان سعودی به شمار می روند.
اما در سیاست های اعمالی، عربستان سعودی در حال حاضر چند هدف اصلی را در سیاست خارجی خود دنبال می کند و تمام مقدورات خود را در جهت تحقق آنها بکار می بندد.
اهداف مزبور عبارتند از:
- تقویت قابلیت های دفاعی به منظور حفظ تمامیت ارضی و تضمین امنیت داخلی و منطقه ای
- تأکید بر رهبری جهان اسلامی و حمایت سیاسی و اقتصادی از کشورها و اقلیت های همسو با ایدئولوژی این کشور
- مخالفت با محور مقاومت و حفظ روابط دوستانه و تقویت همکاری با قدرت های بین المللی و منطقه ای برای پیشبرد فرآیند صلح خاورماینه
- تقویت قدرت اقتصادی و حفظ جایگاه برتر این کشور در بازارهای جهانی نفت
عربستان سعودی که از زمان به قدرت رسیدن ملک عبدالعزیز آل سعود همواره نوعی سیاست محافظه کارانه و پرهیز از تقابل و انعطاف پذیری در سیاست های منطقه ای را میان عرب ها دنبال می کرده است، پس از بحران خلیج فارس در دهه ۱۹۹۰ م و متعاقب آن حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ م، این رویکرد را تا حدودی تغییر داد. پس از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ م عملکرد سیاست خارجی این کشور از قالب سنتی خارج شد و این رفتار در پی خیزش های مردمی در جهان عرب از سال ۲۰۱۱ م تشدید شده است.
عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر سیاست خارجی
سیاست خارجی عربستان سعودی تحت تأثیر یکسری عوامل داخلی و خارجی قرار دارد و می توان این عوامل را در رفتار و روابط خارجی عربستان با دیگر کشورها، سازمانها و مجامع منطقه ای و بین المللی دید که اهم آنها عبارتند از:
مرکز عبادی جهان اسلام و کسب درآمدهای هنگفت از میزبانی حرمین شریفین، جایگاه ویژه عربستان از نظر منابع سرشار نفت و گاز، بزرگترین کشور شبه جزیره عرب، حضور و اشراف برابراه های مناطق مهم خلیج فارس و دریای سرخ و موقعیت محاط بین سه گذرگاه بین المللی دریای تنگه هرمز، تنگه باب المندب و کانال سوئز، اهمیت ژئوپلتیکی و استراتژیکی این کشور بدلیل حظور در منطقه حساس خاورمیانه، همسایگی با ۹ کشور عمدتاً نفت خیز و نزدیکی به رژیم صهیونیستی، نقش محوری و تأثیر گذار در شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و سازمان همکاری های اسلامی، مرکز ارتباطات دریایی سه قاره اروپا، آسیا و آفریقا، بازار بزرگ برای کالاهای اقتصادی و تجهیزات نظامی به ویژه غرب عضویت در سازمانها و مجامع منطقه ای و بین المللی از جمله گروه ۲۰ پشتوانه عظیم مالی و کمک های فراوان به کشورهای نیازمند و میانه رو، احداث خطوط لوله انتقال نفت از سواحل خلیج فارس به دریای سرخ، نقش خاندان آل سعود به ویژه پادشاه در تصمیم گیری های مربوط به سیاست خارجی، بافت اجتماعی قبیله ای و مبتنی بر رویه های سنتی این کشور، فعالیت نهادهای مذهبی.
حج ۱۳۹۵هجری شمسی اختلافات ایران و عربستان
بعد از آنکه با کلیات سیاست خارجی عربستان سعودی و روابط عربستان بر اساس ایدئولوژی اشاره کردیم حالا می توانیم با زمینه سازی مناسب و ایدئولوژی به سیاست عربستان درباره عمره مفرده و حج ابراهیمی بپردازیم. عربستان سعودی از حج به عنوان یک منبع درآمد ، یک فرصت برای گسترش عقاید خود و به رخ کشیدن برتری سرزمینی خود استفاده می کنند. روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سیر طولانی دارد ولی در بحث سیاست خارجی و مطالعات بین المللی می توان آن را به چهار بخش کلی تقسیم کرد.
- از زمان پیروزی انقلاب تا سال ۶۸ که همراه با تنش سیاسی مذهبی و کشتار حجاج ایران توسط مأموران سعودی همراه بوده است.
- از دوران ریاست جمهوری آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی که دوران شکوفایی این رابطه است که مؤثرترین فرد در این رابطه بی شک اکبر هاشمی رفسنجانی است که به عنوان نماد اتحاد سیاسی شیعه و سنی مطرح است.
- دوران تنش از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ و در دوران احمدی نژاد که بعد از فتنه سال ۱۳۸۸ و سخنان احمدی نژاد بر ضد اعراب با تنش بیشتری رو به رو شد.«بیشترین تمایلات از سوی پادشاهان سعودی در زمان عبدالله برای رابطه با ایران ولی بی تدبیری مسئولین دولت وقت وبعضی از رخ داد ها همچون بیداری اسلامی وجنگ داخلی سوریه از بین رفت».
- دوران سال های ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی که بسیار پر تنش بود که بیشتر با توجه به تنش های ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد این دور از انتظار نبود. حسن روحانی تمایل زیادی به رابطه با جهان و به خصوص بهبود روابط با سعودی ها دارد ولی با توجه به چهار عامل مهم از سوی هر دو طرف در این دوران مانع این گشایش سیاسی شده است.
۲- تعارض به دو نوجوان ایرانی در عمره مفرده توسط پلیس فرودگاه ملک عبدالله جده،که منجرب به تعطیلی حج توسط مردم ایران و سپس سازمان حج وزیارت شد.
۳- کشته شدن بسیاری از حجاج ایرانی با بی تدبیری سعودی ها در منا و سقوط جرثقیل
- سلمان بن عبدالعزیز که به شدت از تزهای عربی دفاع می کند و خواستار تغییر رفتار ایرانی درباره ای کشورهای اسلامی شده است و ایران را در یکی از سخنرانی هایش که از شبکه السعودیه پخش شد خائن نامید که می توان اختلافات مذهبی بین ایرانی ها و سعودی را بیش از پیش تشدید کند.
البته تصمیم مقام معظم رهبری حضرت آیت الله عظمی خامنه ای در این مورد نقش سازنده ای دارد؛ ولی با توجه به صلح طلب بودن سیاست های ایران و مواضع وحدت اسلامی توسط حضرت آقا،این نوید را به جهان اسلام می دهند که روابط بین ایران و سعودی بعد از کاهش تنش ها رو به وسکوت دیپلماتیک دوباره شکوفا شود.
در حال حاضر یعنی در سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ ایران و سعودی در اوج تنش منطقه ای قرار دارند و تحلیل می شود که تا ۲ سال دیگر این تنش باقی بماند. موضوعی که شاید همیشه باعث شدید این تنش شود موضوع دکتر بشار اسد در سوریه است که خط قرمز ایرانی در موضوع حفظ اسد و در مورد سعودی ها رفتن اسد خط قرمز است.
ویژه نامه حج ۹۵
با توجه به مطالب قبلی که بحران کنونی میان سعودی ایرانی را تشریح کردیم به موضوع واجب بیان مسیمانان یعنی حج می پردازیم.
حج یکی از مهمترین فروع اسلام در بین مسلمین است که هر فرد مسلمان شرایط آن را داشته باشد مکلف است در ذی حجه به مسجد الحرام در شهر مکه برود و مجموعه اعمال را به جا بیاورد.
حج امروز و نزدیک به یکصد سال است در زیر سایه امنیت دولت سعودی برگزار می شود. پس هر حاجی که بخواهد حج به جای می آورد باید طبق قوانین بین الملل از کنسول گراهای و نمایندگی های دیپلیماتیک سعودی درخواست مجوز میکنند، این امر که باید دولت سعودی اجازه دهند مورد اعتراض چند کشور محدود از جمله ایران بوده است.
برخی از اقداماتی که باعث اعتراض ایران در حج نسبت به سعودی ها شده است.
- گردن زدن ابوطالب یزدی به علت استفراغ در مسجدالحرام در سال ۱۹۴۴ در زمان پهلوی
- کشته شدن بیش از چهار صد ایرانی در درگیری بین سعودی ها و حجاج ایرانی در سال ۱۹۸۷ در دوران انقلاب و دولت میر حسین موسوی
- نزدیک به دو هزار از حجاج در راه رسیده به اماکن مقدس کشته شدندـ«۱۹۹۰م».
- بر اثر آتش سوزی در هتل محل اقامت حدود سی صد جا جی جان خود را از دست دادند.«۱۹۹۷م»
- سال های ۲۰۰۱، ۲۰۰۴، ۲۰۰۶ هم بر اثر ازدحام جمعیت نزدیک به هفتصد نفر از حجاج جان خود را از دست دادند.
- بازرسی شدید بدنی از دو نوجوان ایرانی در فرودگاه عبدالله جده که باعث تعطیلی عمره مفرده در سال ۲۰۱۵ شد.
- در سال ۲۰۱۵ سقوط جرثقیل بن لادن در ۲۰ شهریور و ازدحام جمعیت در منا حدود ۹۰۰ نفر کشته شدند.
آن چیزی که بیش از هز چیز سیاست سعودی ها را در قطع روابط خسمانه با تهران ترجیح می کنند حمله اراذل به سفارت سعودی است.
آن چیزی که پیش بینی می شود سلمان به عبدالعزیز قصد تنبه ایران دارد و احتمال زیاد نه تنها حج ۹۵ حتی حج و عمره فرده ۹۶ هم بر روی ایرانی ها بسته است.و با توجه به ضعیف بودن تیم اعزامی ایران برای حج که از نظر حقوقی و سیاست دیپلماتیک بسیار ضعیف است و قدرت چانه زنی ندارد بعید است حج ۹۵ و ۹۶ حاصل شودالبته ناگفته نماند سازمان حج و زیارت در حد توان خود به صورت شبانه روزی تلاش برای انجام این اعمال الهی انجام داده است ولی باید توجه کرد که مسئله حج یک مسئله سیاسی برای ایران و سعودی است و بدون حل نشدن اختلافات،چنین امری بدون حادثه برای ایرانیان ممکن نیست.
